કુંવારી સતી | ઝાલાવાડ ની રસધાર

 કુંવારી સતી- ઝાલાવાડ ની રસધાર 

ખાંભડા નો મેળો જામ્યો છે ક્યાંક પાવાના સુર સંભળાય છે તો ક્યાંક મદારીની ડુગડુગી ક્યાંક ફેરીયા નાં સાદ તો ક્યાંક ઢોલે રમતી બાયું નાં નરવા ગળાં ના મીઠાં લોક ગાણા સંભળાય છે.

     ફજેત ફાળકા, મોટા ચકડોળ, ચકરડી,મોતનો કૂવો તો ક્યાંક જાદુગર નાં ખેલ નાનકડી નાટક મંડળી નો તંબુ ને સર્કસ પણ ખરૂં. ઝાલાવાડી પંચરંગી પહેરવેશ વાળા જુવાનીઆ ને જુવતીઓ એક બીજા ના ઉછળતા હૈયાં ને છુટા મુકી મેળો માણી રહ્યા છે.

        ધ્રાંગધ્રા તાબાના ખાંભડા ગામે ચરમાળિયા દાદા ખાંભડીયા નાગદેવતા નું પ્રાચીન મંદિર આવેલું છે આજુબાજુ ના પાળિયા ઓ ના તેરમી ચૌદમી સદીના શિલાલેખ ઉપરથી મંદિર પણ ઘણું પ્રાચીન હશે એમ જણાય છે.

દર શ્રાવણ મહિનાના બીજા સોમવારે અહીં દેશાણ મેળો ભરાય છે ત્યારે ધ્રાંગધ્રા તાલુકાના આજુબાજુ ના ગામડા ના લોકો મેળો માણવા જાત જાતના અને ભાતીગળ પહેરવેશ માં આવે એમાય જેના સગપણ થયાં હોય પણ લગન બાકી હોય એવા જુવાનડા અને જુવાનડીઓ ની જોડીયુ ઉછળતા હૈયે છૂટથી મળે એના મિલનનો આ મેળો.

"એય મોહન હાલ્ય ઓલ્યા મોટા ચકડોળ માં બેસવી ઊંચે જાય એટલે આખું આભ ખોળામાં હોય એવું લાગે." ગાળા ગામના ગોરની દીકરી અલૈયા (અહલ્યા) એ એના નાહોલિયા ને બાવડું ઝાલીને કીધું.

"ના હો એવડા મોટા ચકડોળ માં મને ફેર ચડે મારે નથી બેસવું તું બેસ એકલી." મોહને મોઢું બગાડતા કીધું.

"તુંયે શું સાવ નમાલા ની જેમ બીવે છે હાલ્ય હું એકલી થોડી બેસું નઈ આવે તો ઢસડીને લઈ જઇશ." એમ કહી અલૈયાએ પરાણે મોહનને ખેંચ્યો ને ઢહડીને મોટા ચકડોળ માં બેસાડ્યો અને ઈને ખસેડીને પોતે બાજુમાં બેસી ગઈ મોહના નું મોઢું જોવા જેવું હતું.

ચકડોળ જેવું ઉંચુ જાય બધાં કીકીયારીઓ કરે મોહન નું પેટ ઉંચુ નીચું થતું હતું ઈને ચક્કર ચડતા હતા તે આંખો બંધ કરી બેસી રહેતો અલૈયા મોજથી ચકડોળ નો આનંદ લેતી હતી.

આખો દિવસ બેય એકબીજા નાં હાથમાં હાથ રાખી મેળો માણ્યો પાવો લઈ મોહન પાવો વગાડતો હતો, પાવાના સુરે અલૈયા ગાંડી થઈ જાતી. મોહન પાવો બહું સરસ વગાડતો. બેય ઢોલે પણ રમ્યા આખો મેળો મનથી માલ્યો અને ભારે હૈયે બેય જુદા પડ્યા, ખોળિયા જુદા પણ બેયના પ્રાણ એક હતાં.

બળદગાડા ના ઠાઠે બેઠેલી અલૈયા જ્યાં સુધી મોહન નો ઉંચો કરેલો રૂમાલ દેખાણો ત્યાં સુધી મોહન નાં ગાડા કોર નજર નોંધી રહી.

    અલૈયા બહું નટખટ હતી સદાય હસતી રહેતી અને ગામ આખાની માનેતી હતી અલૈયા બધાનાં નાના મોટા કામ કરી આપતી એટલે બધા એને ખુબ માન આપતાં. અલૈયા નાં માં બાપ ને અલૈયા બહું વાલી હતી એનો પડઘો બોલ ઝીલતાં.

"અલૈયા ના બાપુ! ‌હવે દીકરી જુવાન થઈ ગઈ છે એને આમ ક્યાં સુધી ઘરે બેસાડી રાખશું? વેવાઈ ને કેવડાવો તો ખરા કે લગ્ન નું મુહર્ત જોવડાવા આવે."

અલૈયાની માં એ ગોરભા નેં કીધું.

"એ તમારે મને કેવું નો પડે અલૈયા ની માં મેં કાલે જ વેવાઈ ને સંદેશો મોકલ્યો છે." ગોરબાપા એ હસતાં હસતાં કીધું.

ઓરડાના બારણાં પાછળ ઉભેલી અલૈયા બેયની વાતો સાંભળતી હતી એનાં ગાલે શરમના શેરડા પડ્યાં અને ગુલાબી ગાલ વધું ગુલાબી લાગ્યા.

"સાંભળું! વેવાઈ નો સંદેશો પણ આવી ગયો છે કે બે દિવસ પછી અગયારસે બધાં આવશે, અહીં ગામમાં જ વેવાઈ નાં કાકા રહેછે તે જમાઇ પણ આવવાનાં છે એ કાકા નાં ઘરે રહેશેે." ગોરબાપા એ કીધું.

આ સાંભળી અલૈયા નાં મનનાં મોરલા ટહૂકવા માંડ્યા અને દોડીને અંદર જતી રહી.

આજે અલૈયા નાં ઘરે મહેમાનો આવ્યા છે,અલૈયા ઢીંગલી ની જેમ અહીં થી ત્યાં ફરે છે ઘરનાં કામમાં એની ચિવટ અદભુત છે

ગોરાણીએ લાપસીના આંધણ મુક્યાં છે ગોરબાપા ટીપણું ખોલી બેઠાં છે

આંગળી નાં ટેરવે ગ્રહો ની ચાલના આડાં અવળાં ખેલ શરૂ થયાં અને આવતી સાતમ ને 

સોમવારે અલૈયા નાં લગ્ન નક્કી થયા.

વેવાયું એ સામસામે ગોળધાણા ખાધાં અને વેલી જાન જોડીને આવવા કીધું.

"વેવાઈ એકમે લગનીયા લગન લઈ આવી જાસે સાત વરધુ નાં લગન આવ્યાં છે." અલૈયા ના બાપુએ એ કીધું.

"વેવાઈ! અમે રાહ જોઈશું બાકી અમે અલૈયા નાં લગ્નની બધી તૈયારી કરી લીધી છે અમારાં ગામનાં કાનીયા કુંભાર ની રસોઇ ફરતા ગામમાં વખણાય છે એને રસોઈ નું કઇ દીધું છે." ગામનાં આગેવાનો એ વેવાઈને કીધું.

"ગામમાં બધાને બુન્ગણ રાખવા નું કહીં દીધું છે." એક પટેલ એ કીધું.

"બધા દરબારોએ અલૈયા નાં વિવાહમાં જે પ્રકારની મદદ જોઇએ તે ગોરબાપા ને કરવા કીધું છે." એક દરબારે કીધું. ગાળા ગામમાં ઝાલા દરબારો નાં ઘર ઘણા હતા.

આમ લગ્ન નક્કી થયા લગ્નની તિથિ હવે નજીક આવવા લાગી છે.

અલૈયા નાં લગ્ન લઇ ગોરબાપા એ વેવાઇ ને ત્યાં લગનીયા નેં મોકલી દીધા છે. ગામમાં લગ્નની ધુમ તૈયારી ઓ ચાલે છે. હવે જાન આવવા નેં એક દિવસ ની જ વાર રહી છે આજે તો માંડવો નંખાણો છે ગામની બાઈઓના નરવા ગળામાંથી લગ્નગીત ની રમઝટ બોલે છે

           એજ વખતે એક ઘોડેસવાર મારતે ઘોડે આવી પહોંચ્યો અને માઠાં સમાચાર આપ્યા કે "અલૈયા નાં ભાવી પતિ મોહનને સર્પ દંશ થયો છે ઘણાં વૈદહકીમો નજુમીઓ ને સાપ નું ઝેર ઉતારવા વાળા બોલાવ્યા પણ કારી ન ફાવી અને મોહન નું મૃત્યુ થયું છે."

જાણે વિજળી પડી હોય એમ ઘડી ભર તો બધા હતભ્રમ થઈ ગયા. 

જ્યાં થોડી વાર પહેલાં ઢોલ શહેનાઇ નેં લગ્નગીત ની રમઝટ બોલતી હતી. ત્યાં અત્યારે ભયાનક માતમ છવાઇ ગયું છે આખું ગામ માતમમાં ડૂબી ગયું છે.

અલૈયા એ નવા વસ્ત્રો પહેર્યા શણગાર સજ્યો અને દુલ્હન ના પોષાકમાં બહાર આવી શરીર ધીરે-ધીરે ધ્રુજતુ હતું. કંકુની આડ કપાળમાં કરી છે હાથની હથેળીમાં થી કંકુ ઝરતું હતું,

"જાવ મારે ને મારા પતિને છેટું પડી જાય એ પહેલાં એનું શબ લઇ આવો મને સત ચડ્યું છે. જલ્દી કરો જાવ! જય અંબે!જય અંબે! જય અંબે!" અલૈયા ને સત ચડ્યું હતું અને મેદની ભેગી થઇ ગઇ હતી જય અંબે નો નાદ ચારે તરફ ગૂંજતો હતો.

પાંચે ક ગાઉં દૂરથી મોહન નું શબ ગાડામાં નાખી ગાળા લાવવામાં આવ્યું. આખું ગામ તળાવની પાળે ભેગું થયું છે, જય અંબે જય અંબે નાં પોકાર થાય છે.

તળાવની પાળ ઉપર ચિતા ખડકવામાં આવી છે ચિતા ઉપર પોતાના પતિના શબને ખોળામાં લઈને અલૈયા બેઠી છે જય અંબે નાં જાપ ચાલું છે હાથમાંથી કંકુની ધારો છૂટે છે અને જન મેદની પણ સતીમા નો જય કુંવારી સતીમા અલૈયા નો જય અને અલૈયા નાં જમણાં પગનાં અંગુઠા માંથી અગ્નિ પ્રગટ થયો અને જ્યાં ચિતા બળતી રહી ત્યાં સુધી જય અંબે નાં જાપ સંભળાતાં રહ્યા.

અને સતી અલૈયા નો જયઘોષ ચો તરફ ગૂંજી ઉઠ્યો.

બે અઢી સદી પસાર થઈ ગઈ આજ પણ અલૈયા નો પાળિયો ગાળાના તળાવ ની પાળે ઉભો છે અને કુંવારી સતી ની લોકો માનતાયુ માને છે.

💃 ગોપાલ બારોટ લોકસાહિત્યકાર

અમદાવાદ.તા.4.5.22 બુધવાર💃